Министрлер кабинеті

Кабинет - министрлердің үкімет басшысының төрағалығымен жүйелі түрде өтіп тұратын, тұтастай үкімет атынан шешім қабылдауға өйлеттілігі бар мәжілістер. Мұндай кабинет - басқарудың парламенттік пошымында, соның ішінде Біріккен Корольдікте де қалыптасқан құбылыс. Министрлердің жүйелі түрде өтіп тұратын, үкімет басшысының консультациялық органы болып табылатын, түпкі шешім үшін жауапкершілік арқаламайтын мәжілістері. Президенттік басқарудың американдық жүйесі осындай кабинеттің негізі бола алады. Қандай да бір министрдің акылмандары болып табылатын кеңесшілер тобы. Еуропалық бірқатар атқарушы өкіметтерде министрлер "кабинеттері" бар. Басқарудың кабинеттік жүйелері ортақ екі принцип бойынша ерекшеленеді. Біріншісі, ол ұжымдық жауапкершілік принципін ұстанады. Министрлер кабинеті оны шешім қабылдау барысында бөліседі және қабылданған шешімді, жеке пікірлерге қарамастан, жария түрде қорғауды міндетіне алады. Екіншісі, ол парламентке есеп беріп отыру принципін ұстанады. Алайда кабинеттік басқару принциптері ортақ (әмбебап) болғанымен, кабинеттің құрылымы, мүшелер саны және жұмысы көбіне айтарлықтай әр қилы болып келеді. Кабинет құрамы шамамен 10-нан 40 мүшеге дейін болуы мүмкін. Мүшелер құрамы негізінен кабинеттің мемлекеттік шығындарының көлемі мен жұмыс ауқымына байланысты. Бұл (мүшелер саны) да министрлер кабинетіне үкімет мүшелерінің қаншасы кіргеніне қарай, қанша шешім қабылданаты- нына орайлас белгіленеді. Канадада аумақтар мен департаменттердің өкілдіктері болуы қажеттілігінен, кабинетке іс жүзіне министрлер түгел енгізіледі де, мүшелер саны 30-40-қа жетеді. Ал әдетте үкімет министрлерінің саны жүзден асып кететін Біріккен Корольдікте кабинет құрамына солардың тек бестен бірі ғана кіреді. Кабинеттік басқару жұмысындағы ерекшелік оның өз құрамына қосқан мүшелер құрамы мен санының және премьер-министр рөлінің ерекшелігін бейнелейді. Көппартиялық коалициялық үкіметтерде премьер-министрдің кабинеттің күн тәртібін қадағалау, сөз сайыстарын дауласушы министрлердің үстінен тебе билік айту құралы ретінде пайдалану, үкіметтің бүкіл саясатын үйлестіріп отыру мүмкіндігі тым шамалы болады. Тіпті негізінен бір партияның қатарынан құрылған немесе әр түрлі аумақтар өкілдерінен тұратын ең бір ауызды дейтін кабинеттердің өзінде де шешімдер өте шабан, жүйесіз қабылданып жатады. Мұның өзі каби-неттік басқарудың ұйымдастырушылық тұрғыдан алып қарағанда тиімсіз болып шыққанын танытты. Қазіргі кабинеттік басқару жүйесі I дүниежүзілік соғыс тұсында, кабинеттің ресми мәжілістері күн тәртібі көрсетіле отырып шақырылатын және хатшылық ұсталатын кезде дами бастады, Премьер-министрдің күн тәртібін бақылайтын айқын өкілеттілігі болады. Премьер-министр сонымен қоса кабинет комитеттерін (комиссияларын) тағайындап, олардың өкілеттілігін белгілей алатын. Соның салдарынан үкімет жүйесіздік пен тиімсіздіктің емес, Премьер-министр құқығын шамадан тыс арттырудың құрбандығына айналды. Уақыт өте келе Премьер-министрлердің экономика және қорғаныс мәселелері бойынша кабинет пен потенциалдық кабинет оппозициясынан бойын аулақ ұстайтынын, сонан да каби-нет комитеттерін іріктеуге айрықша ден қоятылын айғақтайтын көп материал жинақталды. 1992 жылы мамырында Мейджер Үкіметі Британияны кабинеттік бас кару жүйесіне қатысты Министрлер үшін процедуралар мәселелері атты жарғыға ұқсас құжат жарияланып, кабинеттің 16 тұрақты комитетінің, 10 кіші комитетінің аттарын, мүшелер санын және мақсаттарын кәпке мәлім етті. Кабинет хатшысы (министр), толық кабинетте комитеттер шешімімен келіспеуге тек мемлекеттік қазына министрлері құқылы болғандықтан, бес немесе одан да көп министрдің кез келген альянсы еркін әрекет жасап, сәтті нәтижеге жете алатындығын түсіндірді. Мейджер үкіметі тұсындағы "Премьер-министрлі үкімет" тезисі ақылға қонбайды.

^[1]

Дереккөздер

1. Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3